Εποχική Κατάθλιψη – Φθινόπωρο
Επιστημονικά η εποχική κατάθλιψη έχει αποδειχθεί, ότι μας επηρεάζει περισσότερο κατά την αλλαγή των καιρικών φαινομένων που μας προετοιμάζουν για το χειμώνα, την περίοδο του φθινοπώρου δηλαδή, και σπανιότερα αλλά εξίσου σοβαρά, κατά την περίοδο της άνοιξης.
Είναι σύνηθες, οι διαταραχές διάθεσης να επηρεάζουν περισσότερο τις γυναίκες και σε μικρότερο ποσοστό τους άντρες, αλλά τα συμπτώματα και στα δύο φύλα είναι τα ίδια και αρχίζουν να εκδηλώνονται όταν η θερμοκρασία πέφτει και η μέρα μικραίνει σε διάρκεια και άρα και η ποσότητα του φωτός του ήλιου στο οποίο εκτιθέμεθα.
Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αλλά δεν περιορίζονται σε
– Πεσμένη διάθεση, έως θλίψη
– Χαμηλή αυτοεκτίμηση
– Καταβολή δυνάμεων
– Αναποφασιστικότητα
– Δυσανεξία, αισθήματα απόγνωσης, ενοχής και αστάθειας
– Λαχτάρα για κατανάλωση υδατανθράκων και αύξηση βάρους
– Υπνηλία και δυσκολία να σηκωθεί κάποιος από το κρεβάτι
– Ναυτία μετά το ξύπνημα
– Αίσθημα άγχους ή αγωνίας
– Πεσμένη λίμπιντο
– Μειωμένο ενδιαφέρον για τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες
– Διαταραχές της εμμήνου ρύσης σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας
Αυτό συμβαίνει γιατί οι ορμόνες που παράγονται στο σώμα μας από το φως του ηλίου, όπως οι ενδορφίνες και η σεροτονίνη, που ονομάζεται και η ορμόνη της καλής διάθεσης, με τον ερχομό του φθινοπώρου αρχίζουν και μειώνονται ενώ είναι υπεύθυνες για τη διάθεσή μας και τη μνήμη μας. Το φως επίσης βελτιώνει το κυκλοφορικό, αυξάνοντας τα επίπεδα οξυγόνου στα κύτταρα του αίματος, με αποτέλεσμα να παράγεται περισσότερη ενέργεια. Ενισχύεται το γαστρεντερικό σύστημα και ο μεταβολισμός και βελτιώνεται η λειτουργία του ήπατος και των νεφρών καθώς το φως διεγείρει την επίφυση που είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση των ορμονών. Όταν δεν ερχόμαστε σε επαφή με το ηλιακό φως σε αρκετά επίπεδα για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού μας, η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια των επινεφριδίων, αλλεργίες, αυτοάνοσες διαταραχές, διαβήτη, σεξουαλική δυσλειτουργία, πεσμένη λίπμπιντο, παχυσαρκία, οστεοπόρωση και προβλήματα συμπεριφοράς.
Μεγάλο ρόλο στην υπνηλία που μπορεί να νιώθουμε αυτή την περίοδο παίζει και η μείωση της μελατονίνης από τον ήλιο, μια μυστηριώδη ορμόνη που ρυθμίζει τους κιρκαδιανούς ρυθμούς (τον καθημερινό ύπνο και αφύπνιση). Παράγεται κυρίως από την επίφυση και μέσα στο έντερο. Όταν κοιμόμαστε, τα επίπεδα της μελατονίνης ανεβαίνουν και αυτό προσπαθεί να κάνει ο οργανισμός μας, προκαλώντας μας υπνηλία. Η κατανάλωση αλκοόλ επίσης αμβλύνει τις αυξήσεις των επιπέδων της μελατονίνης, γεγονός που μπορεί να αποτελεί την εξήγηση της πρόκλησης διαταραχών του ύπνου από το αλκοόλ. Η μελατονίνη είναι τόσο σημαντική ορμόνη, που η υψηλή δοσολογία της μελετάται σήμερα ως θεραπεία κατά του καρκίνου, τόσο μεμονωμένα όσο και σε συνδυασμό με άλλα φάρμακα. Τέλος βοηθάει στο τζετ λάγκ (κιρκαδιανή δυσρυθμία που προκαλείται από αλλαγή τόπου και χρόνου στους ταξιδιώτες) και την αντοχή των εργαζόμενων σε ασυνήθιστα ωράρια ή ποικίλες βάρδιες.
Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει τα επίπεδα των ορμονών μας κατά την έναρξη του φθινοπώρου, είναι η εναλλαγή από ρυθμούς χαλάρωσης σε έντονους ρυθμούς που προκαλούν στρες, π.χ. έναρξη μαθημάτων, εύρεση ή αλλαγή εργασίας, αλλαγή κατοικίας και αλλαγή κοινωνικών ομάδων ανάλογα με την ηλικία όπως, αλλαγή σχολείου για ένα παιδί, αυξημένα οικονομικά έξοδα για όλη την οικογένεια. Η κορτιζόλη (η ορμόνη του στρες) παράγεται σε υψηλά επίπεδα όταν το άτομο νιώσει ότι «κινδυνεύει» ή βιώνει συνθήκες ψυχολογικής ή σωματικής πίεσης – το μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος, δίνει αυτή την εντολή. Το μεγάλο χρονικό διάστημα παραγωγής της κορτιζόλης συμβάλλει στην εξάντλησή μας και επηρεάζει και την κατανομή του λίπους στο σώμα μας. Μία αρνητική σκέψη και μόνο, όπως «το οτι υπάρχουν άστεγοι άνθρωποι, ή αδέσποτα ζώα, με αυξημένες ανάγκες τους κρύους μήνες και αυξημένο κίνδυνο θανάτου τους» είναι αρκετή για να στρεσάρει τον οργανισμό μας σε υψηλά επίπεδα.
Τι μπορεί λοιπόν να μας βοηθήσει να προσαρμοστούμε στην αλλαγή και να αποφύγουμε το «στρες» του οργανισμού μας; Φυσικά η άσκηση, που αυξάνει τις «θετικές» ορμόνες σε σωστή ποσότητα στον οργανισμό μας και γι αυτό δεν είναι τυχαία η έναρξη δραστηριοτήτων τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβρη και επιβάλλεται για την καλύτερη σωματική και ψυχική μας υγεία. Και βέβαια η διατροφή μας είναι μία άριστη πηγή βιταμινών, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα πουλερικά, τα φρούτα, τα λαχανικά και οι ξηροί καρποί. Οι διαιτολόγοι προτείνουν κακάο ρόφημα αναμεμιγμένο με κρύο ή ζεστό γάλα και μία μπάρα σοκολάτας υγείας, για να καλύψουμε την αυξημένη μας επιθυμία για γλυκό, όπως κ μία κουταλιά μέλι που θα μας ανεβάσουν τη διάθεση. Επίσης η λήψη πολυβιταμινών. Σε χώρες με μειωμένη ποσότητα ηλιακού φωτός συνιστάται από τους ψυχολόγους η χρήση σολάριουμ μία φορά το μήνα, όχι για αισθητικούς λόγους φυσικά, αλλά για τη έκθεσή μας σε φως.
Και τέλος παίζει ρόλο η δική μας θετική σκέψη, ας προσπαθήσουμε να δούμε τα ευχάριστα της νέας έναρξης δραστηριοτήτων, ένταξης νέων ατόμων στη ζωή μας και γνώσεων που θα πάρουμε ίσως διαβάζοντας βιβλία, ακούγωντας ραδιόφωνο, παρακολουθώντας ενημερωτικές εκπομπές διαδικτυακά ή στην τηλεόραση στον ελεύθερό μας χρόνο, αφού οι καιρικές συνθήκες θα μας αναγκάσουν να περάσουμε περισσότερο χρόνο στη ζεστασιά του σπιτιού μας. Όσο για τους προβληματισμούς μας, σαν ειδικός θα σας πω πως η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η δράση, π.χ. αν σας αγχώνει η σκέψη ενός ζώου στο δρόμο, αφήστε κάπου διακριτικά λίγο φαγητό κ νεράκι, αν σας αγχώνουν τα μαθήματά σας, διαβάστε τα το συντομότερο μετά το σχολείο, αν αγχώνετε για την υγεία κάποιου, επικοινωνήστε μαζί του και προσφέρετέ του ό,τι μπορείτε,- φάρμακα, γαφητό, ρούχα, παρεούλα.
«Νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ » και όλα αντιμετωπίζονται, όσο δύσκολο και δεσμευτικό χειμώνα και να περάσουμε, θα έρθει η ώρα που θα μυρίσει και πάλι το ελεύθερο καλοκαιράκι…
Φλώρα Μυρσαλιώτου
Μέντορας Ψυχολόγος Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
MA/Med/PSGRT/BA